Nakładem Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie ukazała się publikacja naukowa pt. „Nad Odrą i Bałtykiem. Myśl zachodnia: ludzie – koncepcje – realizacja do 1989 r.”, przygotowana we współpracy z Uniwersytetem Szczecińskim. Praca, zredagowana przez dr Magdalenę Semczyszyn z Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN oraz prof. Tomasza Sikorskiego i prof. Adama Wątora z Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych US, stanowi pokłosie wspólnej konferencji naukowej, która odbyła się w 2012 r.

Początki polskiej myśli zachodniej, rozumianej jako teoretyczne założenie i praktyczne wskazanie dla działań ukierunkowanych na uzyskanie przez Polskę terytoriów położonych nad tytułowymi Odrą i Bałtykiem, sięgają XIX wieku. „Wzmianki o granicach opartych na Odrze i Bałtyku – stwierdzają Redaktorzy we wstępie – znalazły się już w programach polistopadowej emigracji, pismach politycznych działaczy Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, hasłach głoszonych przez polskich konspiratorów i organiczników”.

Pierwszym myślicielem, który zarysował wizję niepodległej Polski z dostępem do morza i zachodnią granicą sięgającą Odry był Jan Ludwik Popławski, do dorobku którego sięgał później cały obóz narodowy. Postulaty przesunięcia polskich granic na zachód szybko znalazły swoich zwolenników także w innych nurtach politycznych, stając się z czasem elementem polskiej racji stanu. Program zachodni był przy tym wielowymiarowy, poza politycznymi obejmował także koncepcje gospodarcze, badaniom dziejów Słowiańszczyzny na tych terenach poświęcało swe prace wielu badaczy. W realizację myśli zachodniej włączało się dziesiątki organizacji i instytucji, m.in. Związek Obrońców Kresów Zachodnich, Związek Powstańców Wielkopolskich, Instytut Bałtycki, Instytut Zachodni. Wśród nich szczególną pozycję zajmował Kościół katolicki. W książce nie mogło zatem zabraknąć rozdziałów poświęconych jego roli.

W pierwszym z nich dr Paweł Migdalski poddał analizie wpisujące się w polską myśl zachodnią wypowiedzi biskupa szczecińsko-kamieńskiego Kazimierza Majdańskiego. W zainteresowaniu autora znalazły się stanowiska ordynariusza wobec takich kwestii, jak przeszłość Pomorza i Kościoła na tych ziemiach, roli Szczecina i Odry w dziejach i we współczesnej Polsce, konfliktu w Zatoce Pomorskiej czy miejsc pamięci pod Cedynią i Siekierkami. Określając hierarchę mianem „epigona polskiej myśli zachodniej” (poglądy i argumentacja biskupa jego zdaniem „jakby zastygły kilkanaście lat wcześniej”), Migdalski przyznaje jednak, iż „analiza publicznych wypowiedzi bp. Majdańskiego z lat posługi w szczecińsko-kamieńskiej diecezji ukazuje nam biskupa patriotę broniącego polskiego stanu posiadania na Pomorzu Zachodnim, który żywo reagował na zmieniającą się sytuację polityczną nie tylko wewnętrzną, ale i międzynarodową Polski, a zwłaszcza położenie Pomorza Zachodniego”.

W innym artykule ks. Robert Włodkowski na przykładzie doświadczeń szczecińskich opisał wpływ przesunięcia granicy Polski na zachód po II wojnie światowej na stosunki państwo – Kościół w latach 1945-1956. Przejęcie przez Polskę części terytoriów niemieckich w istocie postawiło Kościół katolicki w specyficznej sytuacji, granice państwowe przecięły bowiem struktury kościelne. Nowe diecezje obejmujące tereny tzw. Ziem Odzyskanych zostały ustanowione dopiero w 1972 r. Tymczasem w opisywanym przez Autora okresie największych represji władz państwowych wobec Kościoła katolickiego sprawa uregulowania statusu tych ziem przez Stolicę Apostolską stanowiła jeden z głównych punktów zapalnych we wzajemnych stosunkach.

Kościołowi poświęcony został także artykuł dr. Przemysława Słowińskiego pt. „Obraz ziem zachodnich na przykładzie ordynariatu gorzowskiego w świetle publikacji dzienników urzędowych kurii”. Autor poddał analizie treści wskazanych w tytule wydawnictw (w latach 1945-1952 były to „Zarządzenia Administracji Apostolskiej Kamieńskiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej”, przemianowane następnie na „Zarządzenia Kurii Gorzowskiej”, zaś w latach 1957-1989 „Gorzowskie Wiadomości Kościelne”) odnoszące się do problemów, które towarzyszyły polskim księżom na drodze organizacji Kościoła katolickiego na ziemiach przynależących uprzednio do państwa niemieckiego.

Poza powyższymi w tomie znalazło się przeszło czterdzieści innych tekstów przygotowanych przez specjalistów z wielu ośrodków naukowych z całego kraju. W pracy opisywani są zarówno ludzie związani z myślą zachodnią (m.in. Franciszek Rawita-Gawroński, Lech Karol Neyman, Adam Doboszyński czy Zygmunt Wojciechowski), koncepcje polityczne różnych organizacji i środowisk, jak również działania podejmowane w toku jej realizacji. Książka będzie bardzo ciekawą lekturą dla wszystkich zainteresowanych najnowszą historią Polski.