Zgodnie z prawem, jeśli pacjent za życia nie wyraził sprzeciwu na pobranie organów w formie pisemnej, ustnej przy świadkach, czy też bezpośrednio w Centralnym Rejestrze Sprzeciwu, wówczas jest uważany za potencjalnego dawcę. Praktyka jednak pokazuje, że lekarze liczą się ze zdaniem rodziny.

– Jeżeli rodzina ma jakiekolwiek wątpliwości lub stanowczo sprzeciwia się, wówczas od takiej osoby nie pobieramy narządów. Transplantacja ratuje życie lub poprawia jego jakość, bo o ile nerka czy serce może uratować komuś życie, to rogówka lub dłoń może funkcjonowanie znacząco ułatwić. Ktoś kiedyś powiedział, że każdy z nas ma dar uzdrawiania. Zwłaszcza po śmierci. Apeluję, by nie zmarnować tego daru. Rozmawiajmy z rodziną o tym, czy zgadzamy się na bycie dawcą, czy chcemy tego. To ułatwia w ostatecznym momencie decyzję, która może uratować komuś życie, a w przypadku pobrania narządu, czas gra znaczącą rolę. Zdarzało się jednak i tak, że rozmowy z rodzinami trwały nawet do 9 godzin – podkreśliła koordynatorka do spraw transplantacji w Szpitalu im. Jana Pawła II w Zamościu, Anna Gradziuk.

Czas pandemii

Ze względu na pandemię liczba pobrań znacząco się zmniejszyła. Poza standardowymi badaniami, którym poddawany jest potencjalny dawca, obecnie trzeba przeprowadzić szczegółowe badania związane z zakażeniem COVID-19. W styczniu tego roku w zamojskim szpitalu doszło tylko do jednego pobrania. Statystyki w naszym kraju także nie napawają nadzieją. We wrześniu na serce czekało 426 osób, a tylko 18 otrzymało ten narząd. Zarówno w przypadku serca jak i płuc, oczekiwanie na przeszczep często kończy się śmiercią pacjenta, ponieważ na te narządy nie można zbyt długo czekać. Wątrób przeszczepiono 25, a oczekuje 136 osób. W przypadku nerek w całej Polsce doszło do 65 przeszczepów, a oczekujących jest ponad 1000 osób. Ponad 100 osób oczekuje na płuca, a otrzymało je zaledwie 5. W dobie pandemii liczba osób potrzebujących wzrasta. Na rogówki oka oczekiwało ponad 3000 osób, a otrzymało je zaledwie 16.

Trudna decyzja

Zatrważające statystyki wynikają z braku zgody rodzin na pobranie narządów. Pojawia się pytanie: dlaczego?

– Często wynika to po prostu z niewiedzy na temat śmierci mózgu. Mózg wówczas nie pracuje, a pozostałe narządy są jedynie podtrzymywane przez aparaturę. Rodzina widząc bliskiego, któremu klatka piersiowa unosi się, a niekiedy nawet popłyną łzy, co jest naturalną reakcją organizmu, uważa, że on wciąż żyje i nie wierzy w jego śmierć. Jednak, gdyby odłączyć aparaturę, wówczas doszłoby do ustania wszystkich czynności życiowych, ponieważ nastąpiła już śmierć mózgu i sytuacja ta jest nieodwracalna. Wyjaśniamy tę sytuację rodzinie, wspiera nas psycholog. Jednak, jeśli rodzina odwleka decyzję, wówczas dochodzi do obumierania kolejnych narządów. Najstarsza osoba, która stała się dawcą miała 82 lata. Wciąż na Zamojszczyźnie więcej osób otrzymuje narządy niż je oddaje. Mamy ogromny dług do spłacenia i mimo tego, że każdego dnia umiera jedna osoba oczekująca na przeszczep, szanujemy wolę rodziny – dodała Anna Gradziuk.

Cała procedura orzekania śmierci mózgu nie następuje w jednej chwili. Wstępna obserwacja trwa od 6 do 12 godzin, następnie wykonywane są dwukrotnie specjalistyczne badania potwierdzające śmierć mózgu. Jeśli lekarz ma jakiekolwiek wątpliwości, wówczas nie podejmuje się decyzji o pobraniu narządów. Obecnie problemem jest także pandemia, która uniemożliwia rozmowę z rodzinami zmarłego, a także wysoka zachorowalność wśród lekarzy i anestezjologów, co zmniejsza szansę na pobranie narządów. Zaskakującym jest fakt, że rodziny najrzadziej zgadzają się na pobranie rogówki. Przyczyn jest wiele, choć podstawowy lęk wynika z możliwości oszpecenia zmarłego. Czy rzeczywiście zmarli mają wówczas zdeformowaną twarz?

Rozmawiajmy z rodziną o tym, czy zgadzamy się na bycie dawcą, czy chcemy tego. To ułatwia w ostatecznym momencie decyzję, która może uratować komuś życie, a w przypadku pobrania narządu, czas gra znaczącą rolę.

Podziel się cytatem

– Panuje przekonanie, że całe oko zostanie usunięte. Takie przypadki zdarzają się bardzo rzadko, jednak nawet, jeśli dojdzie do tego, to oko bardzo ładnie się protezuje i w rzeczywistości nie widać różnicy. Najczęściej pobieramy jednak samą rogówkę, która jest cieniutkim płatkiem. Tęczówka pozostaje na miejscu. Każde pobranie narządów wiąże się później z rekonstrukcją, by zmarły wyglądał tak, jak za życia – wyjaśnił koordynator ds. transplantacyjnych tkankowych, Przemysław Kwiatuszewski.

Kwestia natury moralnej

Niekiedy rodziny nie zgadzają się na pobranie narządów ze względów moralnych. Pojawiają się obiekcje, czy godziwym jest rozdzielanie narządów ciała, które powinno być jednością? Co będzie w przypadku zmartwychwstania ciała?

– Ludzie mają różne problemy związane z transplantacją. Jednym przeszkadza to, że będą nosili w sobie obce ciało, inni obawiają się, że zmarły będzie po śmierci niekompletny i jak to będzie później z ciała zmartwychwstaniem. Wiele osób zmarłych jest mocno rozczłonkowanych. Przykładem są ofiary wojny czy ofiary ataku na World Trade Center. Myślę, że Jezus nie będzie miał problemów ze zmartwychwstaniem naszych ciał, ale na odnalezieniu naszych dusz. Słowo Boże mówi, że będziemy sądzeni z miłości. Transplantacja jest taką rzeczywistością, która sprawia, że dajemy siebie do samego końca, a nawet jeszcze bardziej. Oddajemy drugiemu człowiekowi coś, co jemu daje życie. Jeśli to nie jest miłość, to czym ona jest? – wyjaśnił ks. dr hab. Piotr Kieniewicz MIC.

Cała teoria nie byłaby przekonująca, gdyby nie prawdziwe historie ludzi, których nie byłoby z nami, gdyby nie dawcy narządów. Pani Ewelina Mika nie mogłaby się teraz cieszyć życiem, gdyby kiedyś rodzice nastoletniego dziecka, który zginął w wypadku, nie zgodzili się na pobranie wątroby. Choroba pani Eweliny ujawniła się, gdy była niemowlęciem, jednak przeszczep dokonany był wiele lat później.

– Jestem wdzięczna rodzinie dawcy. Wiem, że musieli bardzo cierpieć. Mam też świadomość, że każdy, kto podpisuje karteczkę lub jawnie zgadza się na pobranie narządów, sprawia, że jego życie jest przedłużone. Czuję w sobie tego chłopca i wiem, że jego część żyje we mnie. Często o nim myślę. Myślę, że my, po przeszczepach, doceniamy najmniejsze szczegóły życia, które są dla nas cenne – powiedziała p. Ewelina.

Co może czuć matka, której dziecko otrzymało od innego dziecka serce? Czy można opisać szczęście, jakie ktoś włożył w uśmiech i oddech córeczki?

– Emilka od 8 lat żyje z nowym serduszkiem. Urodziła się z ciężką wadą serca i przeszczep był konieczny. Otrzymała serduszko od chłopczyka. W każdą rocznicę przeszczepu modlimy się za niego i jego rodzinę. Gdy po raz pierwszy po przeszczepie Emilka wyszła na dwór, zaczęła biegać, śmiać się i była taka szczęśliwa, wówczas zrozumiałam, że teraz urodziło się moje dziecko – powiedziała mama Emilki, Edyta Skiba.

Transplantacja wciąż jest szansą dla wielu ludzi na życie. Warto rozmawiać o tym w domach i odważnie przekazywać cząstkę siebie dalej. „Bo jeśli to nie jest miłość, to co nią jest?”.