Parafia, w której nie śpiewają ptaki…

Tej parafii nie ma w żadnym schematyzmie diecezjalnym. Nie ma jej na żadnej mapie, ale to jedna z najbardziej żywotnych wspólnot, bo tętni sercami całego nieomal świata. Niewiele brakło, a nigdy bym jej nie zobaczył. Mimo obaw zdecydowałem się na ten wyjazd. Kierunek wskazywał dwie drogi, dwie, ale takie same, zachodzące na siebie. Jedna to blisko ośmiusetkilometrowa trasa z Przemyśla do Charkowa. Druga, motywująca decyzję o pierwszej, to GPS serca z punktami koleżeńskiej pamięci i lojalności. Od kilkunastu miesięcy w Charkowie i Zaporożu posługuje jako biskup ordynariusz ks. Marian Buczek. Rocznik święceń 1979. To właśnie on zaproponował spotkanie w stolicy swojej diecezji, aby uczcić, a właściwie podziękować za dar kapłaństwa.
Decyzja nie była łatwa. Gdyby to było dziesięć lat termu, nie byłoby problemu, a teraz… jedni nie mogą z powodu stanu zdrowia, inni już nie mają odwagi zaryzykować tak długiej drogi, niektórzy, którzy mogą, też… nie mogą i tak to jest, jak w rodzinie. W końcu jednak zebrała się delegacja w liczbie apostolskiej i pojechaliśmy w nieznane, z nadzieją, że szczęśliwie wrócimy. Nie wiadomo, z jakimi uczuciami wracalibyśmy z tej, skądinąd prywatnej, wyprawy, gdyby nie doświadczenie właśnie tej parafii. Powyższe zdjęcie zostało zrobione jakby w drzwiach tej świątyni. Zanim dotarliśmy na miejsce martyrologii kwiatu polskiej inteligencji, spotkaliśmy się w polskim Konsulacie. Bardzo potrzebne spotkanie, pozwalające, w przystępnej formie opowieści Pana Konsula, zapoznać się z problemami żyjących tu Polaków. Za chwilę zmiana nastroju i klimatu - stoimy przed dawną siedzibą NKWD. Widać czerniejący otwór w ścianie. Jeszcze do niedawna była tu tablica chwaląca dzieło wielkiego Dzierżyńskiego. Równolegle do tego miejsca, po drugiej stronie potężnego monumentu, stajemy w milczeniu przed inną tablicą. Upamiętnia tysiące oficerów, którzy tutaj w podziemiach i na dziedzińcu, tuż za złowieszczą bramą, ponieśli śmierć, i tych, którzy przez tę bramę odbyli ostatnią podróż na miejsce kaźni, do którego za chwilę się udamy. Potężna zielona brama. Głucho zamknięta. Wiedziałem, że w którymś momencie mnie to dopadnie. Tak, to jest ten moment. Biskup Marian opowiada historie związane z tablicą, a ja na nowo „czytam” niewielką książeczkę Włodzimierza Odojewskiego „Milczący, niepokonani”. Jeszcze raz dziwię się, dlaczego Wajda nie wykorzystał tej pozycji do scenariusza swojego filmu o Katyniu. Razem z bohaterami kroczę przemyską ulicą Smolki, przeżywam z nimi braterskie rozterki i waśnie. A potem, trochę jak jeden z nich, przemierzam przestrzenie prowadzące do Charkowa właśnie. Z tym, że tamten młody człowiek tutaj zakończył swoją drogę. Jego brat po kilku latach, jako krakowski prokurator, tutaj właśnie zrozumiał, że poszukiwanie prawdy o śmierci brata nie ma szans powodzenia, przynajmniej wówczas. Widzę oczyma wyobraźni, jak otwierają się z hukiem i trzaskiem wierzeje złowrogiej bramy i z piskiem opon wyjeżdżają samochody załadowane ludźmi ostatniej drogi. Zamyślam się nad kolejnym bohaterem Odojewskiego, Rosjaninem, który odpoczywa po nocy pełnej zabijania i nagle budzi go telefon, że musi przyjechać, bo ktoś nie przyszedł, a przyjechał transport. Widzę, jak zły goli się brzytwą przed popękanym lustrem i w pewnym momencie nie może patrzeć na swoją twarz. Świadomie, nieostrożnie podcina swoją krtań...
Czas jechać. Kilka zaledwie minut. Jesteśmy. Cisza. Przerywa ją bp Marian: „Mówią ludzie, że od czasu, kiedy tutaj zamordowano tysiące oficerów, nigdy w tym miejscu nie słyszano śpiewu ptaków. Ja sam przyjeżdżam tu czasem, bo niedaleko, i staram się zakwestionować tę prawdę. Bezskutecznie. Nigdy nie słyszałem śpiewu ptaków”. Wkraczamy w ciszę. Docieramy do ołtarza. Wchodzimy z podwyższenia i wkraczamy w aleję. Po obu jej stronach umieszczono nazwiska pomordowanych. Mamy w rękach różańce. Kolejna tablica, kolejny paciorek. I znowu niepokój - dlaczego pomylono imię Wajdy i zamiast Jakub figuruje Karol. Czy pomylono? Zaraz u początku spotykamy nazwisko Baran z Soniny. Trwa cisza, modlitwy, refleksje, znane tylko poszczególnym z nas. Świadomie czekałem na listopad z tym tekstem.
Zaraz stąd jedziemy na niemiecki cmentarz wojenny. Może fotografia nie jest najlepsza technicznie, ale bardzo chciałem ją umieścić. Jest ważna mentalnościowo. Wchodzimy na cmentarz, a tu młoda kobieta pyta, o jakie nazwiska nam chodzi, ona może pomóc. Pięćdziesiąt tysięcy Niemców. Ginęli, zdobywając Charków, a potem wycofując się z niego. Czysto, trawa wystrzyżona, na każdym krzyżu wykute imiona, nazwiska, daty urodzenia i śmierci. W dole i na wzgórzu po drugiej stronie aktualnie czynny cmentarz komunalny miasta. Chaszcze, kompletny nieład. Przy każdym grobie stolik i dwie ławeczki - czekają na święta, kiedy to rodziny zasiadają tu do uczty. Zamyślam się - jak Pan Bóg poradzi sobie w dniu ostatecznym? Jak ukryć tę cywilizacyjną przepaść?
Wracając, odwiedzamy Korzec. Miasto stanowiące ostatni punkt w granicach dawnej Rzeczypospolitej. Nasz przewodnik Bartek, można powiedzieć „maniak” historii polskich rubieży, może opowiadać godzinami. I robi to tak, że można go godzinami słuchać. Stajemy przy ruinach kościoła, które ksiądz z Polski, góral, restauruje z wielkim trudem. Modlimy się przy starym nagrobku upamiętniającym żołnierzy wielkiej batalii o obecność chrześcijaństwa w Europie, która rozegrała się w okolicach Warszawy. Ale tutaj nastąpił pierwszy atak. Może z nagła, niespodziewanie. A jednak mogli powiedzieć, jak wielu im współczesnych - zostaliśmy wierni. Tutaj słychać śpiew ptaków. Cieszą te głosy.
Powoli wracamy. Bezkresne przestrzenie. W rozmowach wracają iście reżyserskie refleksje - nam nieco już trudno w wygodnym busiku, a jak protoplaści przemierzali te przestrzenie na koniach, pieszo, jak przeszli je ci, którzy z ulicy Smolki w Przemyślu zostali zmuszeni do swojej ostatniej na ziemi podróży, do tej parafii bez śpiewu ptaków. Nie szukamy odpowiedzi. Milczymy.
Pora kończyć. Nie chciałem, aby to był opis naszej nieco prywatnej wycieczki. Zamyśliłem ten tekst jako okazję do osobistej wędrówki Czytelników do miejsc, które znaczone są pamięcią, które winny zostać oświetlone blaskiem pamięci. Zatem powędrujmy w tym miesiącu stepami serdecznej pamięci i… modlitwy.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Urodził się około 349 r. w Antiochii w Syrii (dzisiaj Antakya na południu Turcji), tam też podejmował posługę kapłańską przez około 11 lat, aż do 397 r., gdy został mianowany biskupem Konstantynopola. W stolicy cesarstwa pełnił posługę biskupią do czasu dwóch wygnań, które nastąpiły krótko po sobie - między 403 a 407 r. Dzisiaj ograniczymy się do spojrzenia na lata antiocheńskie Chryzostoma. W młodym wieku stracił ojca i żył z matką Antuzą, która przekazała mu niezwykłą wrażliwość ludzką oraz głęboką wiarę chrześcijańską. Odbył niższe oraz wyższe studia, uwieńczone kursami filozofii oraz retoryki. Jako mistrza miał Libaniusza, poganina, najsłynniejszego retora tego czasu. W jego szkole Jan stał się wielkim mówcą późnej starożytności greckiej. Ochrzczony w 368 r. i przygotowany do życia kościelnego przez biskupa Melecjusza, przez niego też został ustanowiony lektorem w 371 r. Ten fakt oznaczał oficjalne przystąpienie Chryzostoma do kursu eklezjalnego. Uczęszczał w latach 367-372 do swego rodzaju seminarium w Antiochii, razem z grupą młodych. Niektórzy z nich zostali później biskupami, pod kierownictwem słynnego egzegety Diodora z Tarsu, który wprowadzał Jana w egzegezę historyczno-literacką, charakterystyczną dla tradycji antiocheńskiej. Później udał się wraz z eremitami na pobliską górę Sylpio. Przebywał tam przez kolejne dwa lata, przeżyte samotnie w grocie pod przewodnictwem pewnego „starszego”. W tym okresie poświęcił się całkowicie medytacji „praw Chrystusa”, Ewangelii, a zwłaszcza Listów św. Pawła. Gdy zachorował, nie mógł się leczyć sam i musiał powrócić do wspólnoty chrześcijańskiej w Antiochii (por. Palladiusz, „Życie”, 5). Pan - wyjaśnia jego biograf - interweniował przez chorobę we właściwym momencie, aby pozwolić Janowi iść za swoim prawdziwym powołaniem. W rzeczywistości, napisze on sam, postawiony wobec alternatywy wyboru między trudnościami rządzenia Kościołem a spokojem życia monastycznego, tysiąckroć wolałby służbę duszpasterską (por. „O kapłaństwie”, 6, 7), gdyż do tego właśnie Chryzostom czuł się powołany. I tutaj nastąpił decydujący przełom w historii jego powołania: został pasterzem dusz w pełnym wymiarze! Zażyłość ze Słowem Bożym, pielęgnowana podczas lat życia eremickiego, spowodowała dojrzewanie w nim silnej konieczności przepowiadania Ewangelii, dawania innym tego, co sam otrzymał podczas lat medytacji. Ideał misyjny ukierunkował go, płonącą duszę, na troskę pasterską. Między 378 a 379 r. powrócił do miasta. Został diakonem w 381 r., zaś kapłanem - w 386 r.; stał się słynnym mówcą w kościołach swego miasta. Wygłaszał homilie przeciwko arianom, następnie homilie na wspomnienie męczenników antiocheńskich oraz na najważniejsze święta liturgiczne. Mamy tutaj do czynienia z wielkim nauczaniem wiary w Chrystusa, również w świetle Jego świętych. Rok 387 był „rokiem heroicznym” dla Jana, czasem tzw. przewracania posągów. Lud obalił posągi cesarza, na znak protestu przeciwko podwyższeniu podatków. W owych dniach Wielkiego Postu, jak i wielkiej goryczy z powodu ogromnych kar ze strony cesarza, wygłosił on 22 gorące „Homilie o posągach”, ukierunkowane na pokutę i nawrócenie. Potem przyszedł okres spokojnej pracy pasterskiej (387-397). Chryzostom należy do Ojców najbardziej twórczych: dotarło do nas jego 17 traktatów, ponad 700 autentycznych homilii, komentarze do Ewangelii Mateusza i Listów Pawłowych (Listy do Rzymian, Koryntian, Efezjan i Hebrajczyków) oraz 241 listów. Nie uprawiał teologii spekulatywnej, ale przekazywał tradycyjną i pewną naukę Kościoła w czasach sporów teologicznych, spowodowanych przede wszystkim przez arianizm, czyli zaprzeczenie boskości Chrystusa. Jest też ważnym świadkiem rozwoju dogmatycznego, osiągniętego przez Kościół w IV-V wieku. Jego teologia jest wyłącznie duszpasterska, towarzyszy jej nieustanna troska o współbrzmienie między myśleniem wyrażonym słowami a przeżyciem egzystencjalnym. Jest to przewodnia myśl wspaniałych katechez, przez które przygotowywał katechumenów na przyjęcie chrztu. Tuż przed śmiercią napisał, że wartość człowieka leży w „dokładnym poznaniu prawdziwej doktryny oraz w uczciwości życia” („List z wygnania”). Te sprawy, poznanie prawdy i uczciwość życia, muszą iść razem: poznanie musi się przekładać na życie. Każda jego mowa była zawsze ukierunkowana na rozwijanie w wierzących wysiłku umysłowego, autentycznego myślenia, celem zrozumienia i wprowadzenia w praktykę wymagań moralnych i duchowych wiary. Jan Chryzostom troszczył się, aby służyć swoimi pismami integralnemu rozwojowi osoby, w wymiarach fizycznym, intelektualnym i religijnym. Różne fazy wzrostu są porównane do licznych mórz ogromnego oceanu: „Pierwszym z tych mórz jest dzieciństwo” (Homilia 81, 5 o Ewangelii Mateusza). Rzeczywiście, „właśnie w tym pierwszym okresie objawiają się skłonności do wad albo do cnoty”. Dlatego też prawo Boże powinno być już od początku wyciśnięte na duszy, „jak na woskowej tabliczce” (Homilia 3, 1 do Ewangelii Jana): w istocie jest to wiek najważniejszy. Musimy brać pod uwagę, jak ważne jest, aby w tym pierwszym etapie życia człowiek posiadł naprawdę te wielkie ukierunkowania, które dają właściwą perspektywę życiu. Dlatego też Chryzostom zaleca: „Już od najwcześniejszego wieku uzbrajajcie dzieci bronią duchową i uczcie je czynić ręką znak krzyża na czole” (Homilia 12, 7 do Pierwszego Listu do Koryntian). Później przychodzi okres dziecięcy oraz młodość: „Po okresie niemowlęcym przychodzi morze okresu dziecięcego, gdzie wieją gwałtowne wichury (…), rośnie w nas bowiem pożądliwość…” (Homilia 81, 5 do Ewangelii Mateusza). Potem jest narzeczeństwo i małżeństwo: „Po młodości przychodzi wiek dojrzały, związany z obowiązkami rodzinnymi: jest to czas szukania współmałżonka” (tamże). Przypomina on cele małżeństwa, ubogacając je - z odniesieniem do cnoty łagodności - bogatą gamą relacji osobowych. Dobrze przygotowani małżonkowie zagradzają w ten sposób drogę rozwodowi: wszystko dzieje się z radością i można wychowywać dzieci w cnocie. Gdy rodzi się pierwsze dziecko, jest ono „jak most; tych troje staje się jednym ciałem, gdyż dziecko łączy obie części” (Homilia 12, 5 do Listu do Kolosan); tych troje stanowi „jedną rodzinę, mały Kościół” (Homilia 20, 6 do Listu do Efezjan). Przepowiadanie Chryzostoma dokonywało się zazwyczaj podczas liturgii, w „miejscu”, w którym wspólnota buduje się Słowem i Eucharystią. Tutaj zgromadzona wspólnota wyraża jeden Kościół (Homilia 8, 7 do Listu do Rzymian), to samo słowo jest skierowane w każdym miejscu do wszystkich (Homilia 24, 2 do Pierwszego Listu do Koryntian), zaś komunia Eucharystyczna staje się skutecznym znakiem jedności (Homilia 32, 7 do Ewangelii Mateusza). Jego plan duszpasterski był włączony w życie Kościoła, w którym wierni świeccy przez fakt chrztu podejmują zadania kapłańskie, królewskie i prorockie. Do wierzącego laika mówi: „Również ciebie chrzest czyni królem, kapłanem i prorokiem” (Homilia 3, 5 do Drugiego Listu do Koryntian). Stąd też rodzi się fundamentalny obowiązek misyjny, gdyż każdy w jakiejś mierze jest odpowiedzialny za zbawienie innych: „Jest to zasada naszego życia społecznego (…) żeby nie interesować się tylko sobą” (Homilia 9, 2 do Księgi Rodzaju). Wszystko dokonuje się między dwoma biegunami, wielkim Kościołem oraz „małym Kościołem” - rodziną - we wzajemnych relacjach. Jak możecie zauważyć, Drodzy Bracia i Siostry, ta lekcja Chryzostoma o autentycznej obecności chrześcijańskiej wiernych świeckich w rodzinie oraz w społeczności pozostaje również dziś jak najbardziej aktualna. Módlmy się do Pana, aby uczynił nas wrażliwymi na nauczanie tego wielkiego Nauczyciela Wiary.