W VI wieku na terenach dzisiejszej Bułgarii zaczęły osiedlać się pasterskie plemiona słowiańskie, które zostały podbite około roku 680 przez Protobułgarów. Bułgaria została założona przez Asparucha w roku 681. Chan Borys I został ochrzczony przez duchowieństwo greckie w przeddzień Zielonych Świąt 25 maja 866 r. i otrzymał na cześć swojego ojca chrzestnego imię Michał. Powstało potężne państwo ze stolicą w Plisce, które przetrwało do 1018 r. Od 1018 r. tereny Bułgarii zostały ostatecznie podbite przez Bizancjum i pozostawały pod ich władzą do roku 1185. W latach 1186-1398 istniało drugie państwo Bułgarów, po czym jego terytorium stało się częścią tureckiego państwa osmańskiego.

Niepodległość uzyskana w 1878 r. (w pełni dopiero w 1908 r.) zapoczątkowała ścieraniem się wpływów niemieckich i rosyjskich. Na skutek wojen bałkańskich (1912-13) Bułgaria uzyskała mniej terytorium, niż oczekiwała, dlatego też przystąpiła do I wojny światowej po stronie państw centralnych. W następstwie utraciła część wcześniejszych zdobyczy. Najboleśniej odczuła utratę dostępu do Morza Egejskiego.

W II wojnie światowej opowiedziała się (wraz m.in. z Węgrami, Rumunią i Finlandią) po stronie państw Osi. W rezultacie otrzymała niewielkie tereny we wschodniej Jugosławii oraz terytorium wokół Salonik i Trację Zachodnią (bez prefektury Evros). Zajęcie w 1944 r. Bułgarii przez Armię Czerwoną wywołało obalenie monarchii i ustanowienie republiki ludowej w 1946 r., po czym władzę objęła Bułgarska Partia Komunistyczna.

Obrządki

Bułgarię zamieszkuje ludność wyznania prawosławnego. Są też i katolicy stanowiący dziś ok. 1% mieszkańców kraju. Katolicy należą do dwóch obrządków: rzymskokatolickiego (łacińskiego) i bizantyjsko-słowiańskiego (wschodniego). Wśród pierwszych misjonarzy katolickich znaleźli się m.in. bracia kapucyni, którzy prowadzą dziś katedralną parafię pw. św. Józefa w Sofii, istniejącą od 1870 r.

– Kto był w Sofii, ten zapamiętał, że w centrum tej półtoramilionowej aglomeracji znajdują się w bliskim sąsiedztwie 4 świątynie: największa w Europie synagoga żydowska, katedra prawosławna, meczet muzułmański oraz kościół katolicki – wspomina o. Krzysztof Kurzok OFMCap.

– O ile trzy pierwsze świątynie stanowią piękne w stylu i wystroju obiekty, o tyle kościół św. Józefa, nazwany konkatedrą, mieścił się w skromnej sali teatralnej. Po przepięknej katedrze św. Józefa, wybudowanej w 1880 r., pozostała dziura w ziemi. Została ona bowiem zburzona podczas bombardowania przez Amerykanów w 1944 r. (tak było do 2006 r., kiedy to katolicy sofijscy otrzymali swoją nową, piękną świątynię). A wszystko zaczęło się w 1875 r. w Płowdiw, kiedy proboszczem katedry był o. Tymoteusz z Biela (Włochy). To właśnie jemu ówczesny biskup diecezji sofijsko-płowdiwskiej Francesco Reinaudi zlecił zaopiekowanie się katolikami w Sofii. W tym czasie w stolicy Bułgarii rozpoczęła się budowa kolei Sofia – Istambuł (ostatnia część słynnego Orient Expressu), przy której pracowali ludzie różnych narodowości. Najwięcej było Włochów, Albańczyków, Chorwatów z Dubrownika, zajmujących się handlem i złotnictwem, obywateli Austro-Węgier i wielu Polaków.

Sofijska parafia

Robotnicy ci dosyć szybko przyjęli Bułgarię za swoją nową ojczyznę, ściągając tu swoje rodziny, a ci, którzy ich nie mieli, zakładali je na miejscu. W ten sposób przybyły do Sofii w 1875 r. o. Tymoteusz. W tymże samym roku, w maju, położył kamień węgielny pod nowy kościół parafialny. Parafia katolicka liczyła już wtedy blisko 50 osób. Pięć lat później, w 1880 r. kościół parafialny św. Józefa w Sofii został konsekrowany. Parafia rozrastała się dosyć szybko i po kilku latach liczyła ponad 1500 dusz. O. Tymoteusz oprócz kościoła i klasztoru kapucyńskiego (tak biskup, jak i wszyscy kapłani pracujący w diecezji byli kapucynami) wybudował także dwie szkoły: męską i żeńską i obie poświęcił św. Józefowi. Następnie otrzymał z urzędu miasta teren i wybudował międzynarodowy szpital poświęcony księżnej Klementynie, nazywany do dzisiaj „Klementyńska bolnica” (szpital Klementyński). I chociaż wybudowano go dla obcokrajowców, służył wszystkim mieszkańcom Sofii i okolic. O. Tymoteusz zmarł w 1894 r., ale jego poświęcenie przyniosło owoce. Tworzyły się grupy parafialne, nadając parafii św. Józefa charakter „wspólnoty wspólnot”. W latach 30. w sąsiedztwie kościoła został wybudowany 2-piętrowy dom – centrum pastoralne i salon teatralny poświęcony św. Franciszkowi z Asyżu. W tym czasie duszpasterzowało w Sofii 12 kapucynów, którzy swoją opieką ogarnęli rozrastające się miasto. Przy parafii zostało również stworzone przez ojców kapucynów Wydawnictwo „Dobrija Peczat” (Dobry Druk), które wydawało gazetę „Istina” i „Kalendarz św. Cyryla i Metodego”. Burze dziejowe dzięki polityce cara Borysa III omijały Sofię. Na podstawie umowy z Niemcami Bułgaria nie została włączona do III Rzeszy. Za to po śmierci cara w 1943 r., kiedy alianci usuwali wojska niemieckie z Grecji, rozpoczęły się bombardowania stolicy Bułgarii przez wojska amerykańskie. 30 marca 1944 r. w czasie jednego z pierwszych nalotów bomba amerykańska zburzyła kościół św. Józefa w Sofii. Katolicy sofijscy dosyć szybko jednak otrząsnęli się z tego i od razu przystąpili do zbierania środków na odbudowę katedry.

– Niestety, nikt nie przewidział, że zdarzy się coś gorszego niż bombardowanie – wspominał dalej ojciec Krzysztof. – Konto w banku, otworzone przez Towarzystwo św. Józefa, którego celem było odbudowanie zniszczonej katedry i klasztoru, miało już prawie kwotę wystarczającą do rozpoczęcia prac, kiedy we wrześniu 1944 r. czerwona rewolucja wstrząsnęła Bułgarią bardziej niż amerykańskie bomby. Władza ludowa od razu przejęła „opiekę” nad własnością innych. 5 grudnia 1944 r. sala teatralna św. Franciszka została konsekrowana na tymczasowy kościół parafialny św. Józefa, przejmując równocześnie tytuł konkatedry. Tym to sposobem świątynia sztuki stała się świątynią Pańską i pełni tę funkcję do dzisiaj. Z biegiem lat sala teatralna zmieniała swój wygląd, przypominając swoim wnętrzem coraz bardziej świątynię ducha, a nie sztuki. Ze zbombardowanej katedry pozostały w stanie nienaruszonym dwie figury: Matki Bożej Lurdzkiej i św. Józefa. Nowe państwo ludowe, gdy już przejęło „opiekę” nad wszystkimi środkami materialnymi, postanowiło zatroszczyć się i o stan duchowy swoich obywateli, oczyszczając dusze z wszelkich idei innych niż leninowsko-stalinowska wizja świata. W latach 1952-54 urządzono pokazowe procesy sądowe, które oskarżały duchowieństwo katolickie o współpracę z imperializmem i szpiegowanie na rzecz Watykanu. Wielu duchownych poniosło śmierć męczeńską za wiarę, a z nimi ich wierni. Chociaż nigdy nie zamknięto kościoła św. Józefa, to świecił on pustkami, niewielu było bowiem wiernych, którzy znaleźli odwagę, aby pomodlić się w świątyni. W czasach demokracji ludowej zlikwidowano wszelką działalność intelektualną i kulturalną Kościoła. Jedynie o. Franc Nonov w świeckim ubraniu przemierzał stolicę Bułgarii, odszukując wiernych w ich domach. Od świtu do nocy katechizował i udzielał sakramentów. Ponieważ oni nie mogli przyjść do kościoła, Kościół przyszedł do nich. Dzięki jego pracy, mimo planowego ateizowania ludzi, udało się w wielu sercach zachować wiarę. Dlatego w 1989 r., kiedy system totalitarny upadł, wielu wiernych szybko znalazło drogę do parafialnej świątyni – dziś wspaniałej konkatedry. W 1992 r. na autostradzie z Płowdiw do Sofii zginęło w wypadku samochodowym 4 kapucynów, czyli 50% stanu duchowieństwa diecezji. Dlatego też rok później z pomocą przyjechali do Sofii kapucyni z Polski, z Krakowskiej Prowincji Braci Mniejszych Kapucynów.

Wątek polski

W historii parafii sofijskiej był również wątek polski. Świadczą o nim liczne groby polskie znajdujące się na katolickim stołecznym cmentarzu. I do dzisiaj mieszkają w Sofii Polacy. Są wśród nich muzycy, malarze i znani artyści. Wielu Polaków zatrzymało się tu w czasie II wojny światowej, kiedy uciekało z kraju zajętego przez hitlerowców. Potem były lata domeny komunistycznej. Obcokrajowcy, a wśród nich Polacy, mieli wówczas zdecydowanie więcej swobody niż Bułgarzy i mogli uczestniczyć w życiu parafialnym. W zupełnie innej sytuacji byli sami Bułgarzy, którym zabraniano wręcz chodzić do kościoła, prześladując ich i strasząc w pracy, że mogą zostać z niej wyrzuceni. Tak było w okresie powojennym, aż do 1990 r.

Wiele też Polek, przybywając do Bułgarii w czasach komunistycznych, lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte XX wieku, zdążyło się w Bułgarii nawrócić i ponownie odnaleźć Boga.

– Wielu naszych braci było wówczas wzywanych przez milicję na przesłuchania. Dwóch z nich zabito, kilku internowano. Były to czasy naprawdę trudne dla Kościoła. Nie łatwo mieli też wierni gromadzący się wokoło parafii – wspomina o. Zbigniew Tęcza OFMCap, proboszcz parafii św. Józefa z Sofii.

– Tak było do 2002 r. – tzn. do czasu przyjazdu do Bułgarii papieża Jana Pawła II. Po dawnej protokatedrze nie zostało najmniejszego śladu. Teren całkowicie uprzątnięto i wyczyszczono. Wierni i kapłani szybko wykorzystali pozwolenie na budowę nowej świątyni. Włącza się do tego również i Polonia. Do jej poświęcenia doszło w 2006 r. Dziś na terenie parafii obok naszej świątyni odkopywane są pozostałości zachodniej bramy starożytnego grodu Serdika. Rozmawiałem z ludźmi tam pracującymi, którzy powiedzieli, że dużo wcześniej, jeszcze przed prokatedrą zbombardowaną w czasie II wojny światowej, był tam inny kościół katolicki, wzniesiony w XVII wieku.

Trudne początki

Polscy ojcowie kapucyni przyjechali do Sofii, bo w okresie komunistycznym obowiązywał tu zakaz wstępowania do zakonu dla Bułgarów. Brakowało więc kandydatów do stanu duchownego, a co za tym idzie i miejscowych duchownych. Ci zaś, którzy studiowali na Zachodzie, nie mogli powrócić do kraju. Wielu więc wykształconych Bułgarów zostawało na Zachodzie.

Sytuacja zmieniła się dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Tutejszy biskup poprosił naszego prowincjała (z prowincji krakowskiej), aby wysłać tu kilku naszych ojców i braci i aby kontynuować dawną tradycję kapucyńską na ziemiach bułgarskich. Od tego też czasu nasi bracia zaczęli duszpasterzować w Sofii. To był rok 1993.